HỘI CHỨNG CƯỚP MÁU DƯỚI ĐÒN 

BỆNH HỌC (PATHOLOGY)

Bệnh lý hẹp-tắc động mạch dưới đòn gây ra sự giảm tưới máu tới cánh tay và bàn tay cùng bên. Các nhánh động mạch dưới đòn ở xa vị trí tắc nghẽn đóng vai trò như những đường dẫn phụ để duy trì sự tưới máu chi trên.

Nếu chỗ hẹp hoặc tắc nghẽn gần với động mạch đốt sống, sự đảo chiều dòng chảy trong động mạch đốt sống có thể xảy ra, theo đó động mạch trộm máu từ tuần hoàn sau. Khi chi trên vận động, máu bị đổi hướng đi từ não xuống cánh tay. Hiện tượng cướp máu này có thể gây ra các triệu chứng thiếu máu não tùy thuộc vào sự cung cấp đầy đủ của tuần hoàn bàng hệ trong sọ, đặc biệt là các động mạch thông sau. Các bệnh nhân với tuần hoàn bàng hệ trong sọ đủ thường không có triệu chứng; 80% bệnh nhân có triệu chứng có tổn thương ở nơi khác trong tuần hoàn não trong sọ và ngoài sọ.

Những bệnh nhân có động mạch đốt sống trái phân nhánh trực tiếp từ cung động mạch chủ được bảo về khỏi hội chứng cướp máu dưới đòn trái.

ĐẶC ĐIỂM HÌNH ẢNH (RADIOGRAPHIC FEATURES)

Siêu âm Doppler xung (Pulsed Wave Doppler Ultrasound)

Đặc điểm thống nhất của các dạng sóng là sự giảm đột ngột vận tốc dòng chảy sau một pha tăng tốc đầu tâm thu. Sự giảm này có thể được định vị rõ ở giữa kỳ tâm thu bằng cách so sánh theo dõi phổ Doppler và theo dõi ECG được ghi lại cùng lúc. Kết quả thấy có 2 đỉnh được hình thành trong thời kỳ tâm thu. Đỉnh thứ nhất nhọn, đỉnh thứ hai tù. Các dạng sóng được định nghĩa bằng độ sâu của khấc giữa tâm thu. Vận tốc dòng chảy ở điểm thấp nhất của khấc giữa 2 đỉnh tâm thu cao hơn vận tốc dòng chảy ở cuối tâm trương đối với dạng sóng loại 1, bằng với mức ở cuối tâm trương đối với dạng sóng loại 2, nằm ngang mức đường nền (0 cm/s) đối với dạng sóng loại 3, và bên dưới đường nền đối với dạng sóng loại 4. Hướng dòng chảy hoàn toàn thuận chiều trong động mạch đốt sống đối với dạng sóng loại 1 - 3 và chủ yếu cùng chiều đối với dạng sóng loại 4 (có một phần ngược chiều). 

Thông qua một nghiên cứu thực hiện nghiệm pháp vòng bít huyết áp hay băng ép cánh tay (blood pressure cuff maneuver) trên 40 bệnh nhân có phổ Doppler động mạch đốt sống với hình dạng sóng loại 1, 2, 3, 4 để tạo ra sự thay đổi về hình dạng phổ và đã đưa ra kết luận rằng: khi một thay đổi về hình dạng sóng được thu nhận, dạng sóng này sau nghiệm pháp kích thích luôn luôn bất thường hơn (loại cao hơn), với sự giảm mạnh hơn của tốc độ ở giữa thì tâm thu. Nghiệm pháp vòng bít huyết áp hay băng ép cánh tay không bao giờ gây ra một sự thay đổi tạo ra một dạng sóng loại thấp hơn. Nghiên cứu này cho thấy 4 loại sóng trên thể hiện các giai đoạn trong tiến trình của bệnh. 

Dạng sóng loại 1 (Waveform type 1)

Vận tốc dòng chảy ở điểm thấp nhất của khấc giữa 2 đỉnh tâm thu cao hơn vận tốc dòng chảy ở cuối tâm trưowng.

Dạng sóng loại 2 (Waveform type 2)

Vận tốc dòng chảy ở điểm thấp nhất của khấc giữa 2 đỉnh tâm thu bằng với mức ở cuối tâm trương.

Dạng sóng loại 3 (Waveform type 3)

Vận tốc dòng chảy ở điểm thấp nhất của khấc giữa 2 đỉnh tâm thu nằm ngang mức đường nền (0 cm/s).

Dạng sóng loại 4 (Waveform type 4)

Vận tốc dòng chảy ở điểm thấp nhất của khấc giữa 2 đỉnh tâm thu bên dưới đường nền.

Dấu hiệu sóng hình con thỏ (Bunny waveform sign): đề cập đến hình ảnh 2 pha (biphasic morphology) của sóng phổ Doppler xung của động mạch đốt sống trong hiện tượng cướp máu dưới đòn giai đoạn sớm (tiềm ẩn hoặc 1 phần), đôi khi được gọi là giai đoạn tiền cướp máu (presteal) trước khi tiến triển thành phổ đảo ngược thực sự (frank flow reversal). Có sự giảm mạnh dòng chảy trong thời kỳ tâm thu đạt đỉnh do sự giảm áp lực ở đoạn hẹp của động mạch dưới đòn khi dòng chảy nhanh nhất. Các hình ảnh khác nhau có khác biệt về hình con thỏ đang quay mặt sang trái hay sang phải. 

Cắt lớp vi tính và cộng hưởng từ (CT & MRI)

• Dễ nhận thấy chỗ hẹp hoặc tắc động mạch dưới đòn

• Động mạch đốt sống cùng bên bắt thuốc muộn

• Không thể nhận biết được hướng dòng chảy (CT) hoặc hướng dòng chảy ngược chiều (MRI) trong động mạch đốt sống cùng bên

• Tìm thấy các tổn thương mạch máu não trong sọ hoặc ngoài sọ khác

Chụp mạch máu số hóa xóa nền (DSA)

• Được thực hiện vào thời điểm can thiệp nội mạch

• Nhận biết dễ dàng chỗ hẹp hoặc tắc động mạch dưới đòn

• Động mạch đốt sống cùng bên lấp đầy muộn

• Cũng có thể tìm thấy các tổn thương mạch máu não trong sọ hoặc ngoài sọ khác

Nguồn tài liệu tham khảo

https://radiopaedia.org/articles/subclavian-steal-syndrome

https://www.ajronline.org/doi/10.2214/ajr.174.3.1740815#FIG7

Đôi lời nhắn nhủ

Như một cách trân trọng chất xám của người viết bài gốc, mình khuyến khích những bạn có ngoại ngữ tốt hãy đọc bài viết gốc để có thể tìm hiểu trọn vẹn nội dung của bài nhé! Tuy nhiên, mình hy vọng bài dịch của mình sẽ giúp lan tỏa kiến thức của người viết và giúp bạn thuận tiện hơn trong quá trình đọc tài liệu. Đồng thời mình đã take note một số thuật ngữ được sử dụng nhằm hỗ trợ bạn có thể học thêm tiếng Anh chuyên ngành khi đọc bài của mình. 

Chúc bạn học tốt nhé!!!

-- Bs. Nguyễn Hồng Bảo --         

(Publicized on December 18, 2024)